Το παραδοσιακό Χριστουγεννιάτικο στεφάνι

 Στα χωριά συνηθίζεται την παραμονή των Χριστουγέννων να κρεμούν έξω από την πόρτα των σπιτιών ένα στεφάνι από έλατο, διακοσμημένο με χριστουγεννιάτικα στολίδια. Παλαιότερα κάρφωναν πλεξούδες από σκόρδα σε τοίχους ή εξώπορτες, τις οποίες διακοσμούσαν με γαρυφαλλάκια για να διώξουν την κακογλωσσιά που «καρφώνει» την ευτυχία του σπιτιού τους.

 Σύμφωνα με την παράδοση, το στεφάνι  είναι σύμβολο της αιωνιότητας και φέρνει τύχη στους ενοίκους του σπιτιού. Το κυκλικό του σχήμα συμβολίζει τον αέναο κύκλο της ζωής. Eπειδή είναι φτιαγμένα από φυτά που παραμένουν πράσινα σε όλη τη διάρκεια των γιορτών, τα στεφάνια συμβολίζουν τη ζωή μέσα στον ψυχρό χειμώνα. Πιστεύεται ότι τα στεφάνια μάς προστατεύουν από τα κακά πνεύματα και φέρνουν καλή τύχη.

Το στόλισμα του καραβιού

 Το κατεξοχήν ελληνικό παραδοσιακό έθιμο στολισμού είναι αυτό του καραβιού! Ως χώρα της θάλασσας, η Ελλάδα είχε το έθιμο του στολισμού του καραβιού. Το καράβι συμβολίζει την καινούργια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού ενώ συνάμα αποτελεί και ένα είδος τιμής στου ναυτικούς της!

 Συγκεκριμένα αποτελεί παράδοση των παλαιών εποχών της χώρας μας, όταν τα παιδιά με αγάπη, χαρά και δημιουργικότητα  κατασκεύαζαν τα παιχνίδια τους. Τότε συνήθιζαν να κατασκευάζουν παιχνίδια απ’ ότι είχαν πρόχειρο ξύλα, χαρτί, ύφασμα και η πλέον σύνηθες κατασκευή ήταν αυτή του καραβιού! Εμπνευσμένο από τα ταξίδια των συγγενών τους και από την προσμονή τους να τους ξανασυναντήσουν, το καράβι μαρτυρά   την αγάπη τους για τη θάλασσα!  Ο στολισμός του μάλιστα αποτελούσε και μια μορφή καλωσορίσματος στους ναυτικούς, που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους και μαρτυρούσε ότι ποτέ δεν τους ξεχνούσαν και ανέμεναν την επιστροφή τους!

Επειδή όμως το καράβι είναι άμεσα συνδεδεμένο με το αίσθημα του αποχωρισμού καθώς και με δυσάρεστες αναμνήσεις, δεν θα μπορούσε να συμβολίσει οικογενειακές συνεστιάσεις θαλπωρής. Για το λόγο αυτό η χρήση του ως διακοσμητικό στοιχείο την εποχή των Χριστουγέννων άρχισε σιγά σιγά να εγκαταλείπεται και η χρήση του ως εορταστικό σύμβολο φαντάζει αδύνατη!

Σήμερα αποτελεί ένα έθιμο που έχει υποχωρήσει και τη θέση του έχει πάρει ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου έλατου!

Ωστόσο κάποιες ελληνικές περιοχές φαίνεται να μην μπορούν να εγκαταλείψουν την ιδέα του καραβιού ως χριστουγεννιάτικο έθιμο….

Η Χίος, ένα χαρακτηριστικά ναυτικό νησί, συνεχίζει να τηρεί το παλαιό αυτό έθιμο, αποτίνοντας φόρο τιμής στους ναυτικούς της και κρατώντας ζωντανή τη λαϊκή μας παράδοση. Κάθε χρόνο, την Πρωτοχρονιά, ομάδες ατόμων που εκπροσωπούν συνοικίες της πρωτεύουσας του νησιού κατασκευάζουν απομιμήσεις εμπορικών και πολεμικών πλοίων!

Ο ΣΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟΥ ΔΕΝΤΡΟΥ

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο αναμφισβήτητα αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα χριστουγεννιάτικα έθιμα. Σε κάθε σπίτι έχει καθιερωθεί ο στολισμός του. Οι συμβολισμοί και τα νοήματά του πολλά.

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο ως σύμβολο χριστιανικό και ειδικότερα των Χριστουγέννων, καθιερώθηκε τον 8ο αι. από τον Άγγλο ιερομόναχο Άγιο Βονιφάτιο καθώς επιθυμώντας να εξαλείψει την ιερότητα που απέδιδαν οι ειδωλολάτρες στη δρυ, την αντικατέστησε με το έλατο!

Στην Ελλάδα  το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου προήλθε από τους Βαυαρούς! Το 1834 ήταν η πρώτη φορά που στολίστηκε στην χώρα μας, στα ανάκτορα του βασιλιά Όθωνα στο Ναύπλιο!
Τα επόμενα χρόνια συνεχίστηκε ο στολισμός του στο παλάτι των Αθηνών! Ωστόσο, το Χριστουγεννιάτικο δέντρο άρχισε να καθιερώνεται σε όλα τα ελληνικά σπίτια από το 1950 και μετά.

Σύμφωνα με την παράδοση, πρόδρομος του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην Ελλάδα ήταν το παραδοσιακό «Χριστόξυλο»,
το οποίο συναντάμε κυρίως στα χωριά της Βορείου Ελλάδος.
Το έθιμο έχει ως εξής: Κάθε Χριστούγεννα  ο νοικοκύρης έψαχνε  στο χωράφι του το πιο γερό κλαδί ελιάς ή πεύκου για να το κάψει στο τζάκι του για 12 ημέρες, τις ημέρες των γιορτών από τα Χριστούγεννα έως και τα Φώτα. Λέγεται πώς αυτό το έθιμο έφερνε καλοτυχία και γούρι στα σπίτια και έδιωχνε τα καλικαντζαράκια.
Καίγοντας το Χριστόξυλο όμως πιστεύεται ότι ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ.

Το χριστουγεννιάτικο δέντρο των νεότερων χρόνων προέρχεται από την Γερμανία. Τα χρόνια του μεσαίωνα οι ιερείς μιλούσαν συχνά για «το δέντρο του παραδείσου» το οποίο είχε πάνω του μαγικούς καρπούς που ήταν στρογγυλοί και κόκκινοι σαν μήλα.
Έτσι οι Γερμανοί στόλιζαν το δέντρο τους με διάφορα τρόφιμα και γλυκά τα οποία μετά το πέρας το γιορτών τα μοίραζαν στα παπαδοπαίδια και σε φτωχές οικογένειες.
Στην πορεία των χρόνων τα γλυκά και τα τρόφιμα έγιναν στολίδια υψηλής αξίας και σήμερα υπάρχουν πολλές παραλλαγές στολισμού ενός δέντρου!

Από όπου ωστόσο και να προέρχεται, όσο ψηλό ή κοντό είναι, στολισμένο ή μη, με λαμπιόνια ή χωρίς το χριστουγεννιάτικο δέντρο φέρνει χαρά, δώρα και το γιορτινό κλίμα στο σπιτικό μας.

Ο συμβολισμός του!

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο...

Το παραδοσιακό δέντρο που στολίζουμε, το έλατο, είναι αειθαλές, δεν μαραίνονται τα φύλλα του και δεν πέφτουν ποτέ.
Ακόμα και στο βαθύ χειμώνα, είναι καταπράσινο και "ζωντανό".
Το γεγονός δεν είναι τυχαίο και η επιλογή του ήταν τέτοια
καθώς συμβολίζει την αιώνια ζωή του  Χριστού.
Το τριγωνικό σχήμα του Χριστουγεννιάτικου δέντρου συμβολίζει  την Αγία Τριάδα.

Τα στολίδια του...

Τα διάφορα στολίδια που βάζουμε επάνω στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο συμβολίζουν κι αυτά τη γέννηση του Χριστού.

Τα λαμπάκια (παλιά βάζανε κεριά) συμβολίζουν ότι ο Χριστός είναι το Φως της ζωής.

Το αστέρι στην κορυφή του δέντρου συμβολίζει το φωτεινό άστρο της ανατολής που προσδίδει τη γέννησή Του και οδήγησε τους τρεις μάγους στη φάτνη. Κάποιες φορές στην κορυφή βάζουμε έναν άγγελο ο οποίος με τη σειρά του, συμβολίζει τον άγγελο Κυρίου που ανακοίνωσε στον Ιωσήφ και την Παρθένο Μαρία τη γέννησή Του.

Οι κόκκινες χριστουγεννιάτικες μπάλες, συμβολίζουν τη θυσία του Σωτήρα για  τη σωτηρία όλων εμάς (το κόκκινο συμβολίζει το αίμα στην ουσία).

Οι γιρλάντες συμβολίζουν κάτι χαρμόσυνο και χαρούμενο
που δεν είναι άλλο από τη γέννηση του Χριστού.

Τα ζαχαρωτά (σε σχήμα μαγκούρας) συμβολίζουν τη γκλίτσα του βοσκού που χρησίμευε στο να φέρει τα πρόβατα στο σωστό δρόμο. Ωστόσο στην ουσία δεν είναι τίποτε άλλο από τον εξής συμβολισμό: Ο Σωσίας γεννήθηκε για να φέρει τον κόσμο στο σωστό δρόμο.

Η φάτνη που τοποθετείται στη βάση του δέντρου αναπαριστά τη γέννηση του Χριστού.

Μοσχοβολιστές μυρωδιές από λαχταριστούς κουραμπιέδες και γλυκά μελομακάρονα

Καθώς πλησιάζουν τα Χριστούγεννα πάντα ακούμε από τις μαμάδες και τις γιαγιάδες να λένε: «Μέρες, που είναι, πρέπει να μυρίσει το σπίτι.» Έτσι τα ταψιά γεμίζουν μελομακάρονα και κουραμπιέδες, οι φούρνοι αναδύουν μυρωδιές από κανελλοφαρύγαλλα, μέλι, βούτυρο, ζάχαρη και με αυτόν τον τρόπο η παράδοση τηρείται πιστά και με ευλάβεια!

Από που πήραν όμως το όνομα τους τα μελομακάρονα ή φοινίκια;
Η λέξη “μελομακάρονο” προέρχεται από τη μεσαιωνική ελληνική λέξη «μακαρωνία» (αρχαία ελληνική λέξη « μακαρία»)  που πρόκειται για νεκρώσιμο δείπνο με βάση τα ζυμαρικά για χάρη του μακαρίτη.

Επίσης η λέξη «μακαρία» χρησιμοποιείται και για ένα είδος άρτου ή πίτας που πρόσφεραν για την ανάπαυση της ψυχής του νεκρού, γνωστό και ως ψυχόπιτα.

Στους νεότερους χρόνους ένα γλύκισμα που έμοιαζε με τη μακαρία βουτήχτηκε στο μέλι και γι’ αυτό ονομάστηκε μελομακάρονο: μέλι+μακαρία = μελομακάρονο . Τα μικρασιατικά «φοινίκια», παρασκευάζονται με αλεύρι, ζάχαρη, πορτοκάλι, αγνό ελαιόλαδο, καρύδια , μυρωδικά (κανέλα , γαρύφαλλο ) και φυσικά καλής ποιότητας μέλι. Σε αρκετά μέρη της Ελλάδας θεωρούν τα μελομακάρονα , ως το γλύκισμα που φέρνει καλή τύχη τη νέα χρονιά στα σπίτια.

Γιατί φτιάχνουμε μελομακάρονα τα Χριστούγεννα;

Μια εκδοχή θέλει τα μελομακάρονα να είναι μια παραλλαγή των γλυκών που έφτιαχναν οι Αρχαίοι Έλληνες κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, δηλαδή στη γιορτή του Ήλιου!

Βέβαια δεν γνωρίζουμε αν τα γλυκά αυτά είχαν την ίδια μορφή με τα σημερινά μελομακάρονα, παρά μόνο ότι αποτελούνταν από τις ίδιες πρώτες ύλες (αλεύρι, μέλι, καρύδια ή άλλοι ξηροί καρποί).

Έτσι το γλυκό αυτό πέρασε και στις μέρες μας και έγινε κατά κάποιον τρόπο συνώνυμο με τα Χριστούγεννα!

Ο χιονισμένος κουραμπιές

Υπάγεται στην κατηγορία του μπισκότου και παρασκευάζεται από αλεύρι, βούτυρο, αμύγδαλα και είναι πασπαλισμένο με άχνη ζάχαρης.

Κατάγεται από την Περσία, όπου πρωτοεμφανίστηκε τον 7ο αιώνα, όταν η ζάχαρη διαδόθηκε στην περιοχή. Το γλύκισμα είναι διαδεδομένο στην Ελλάδα, την Τουρκία και τις Βαλκανικές χώρες.

Το όνομα της γλυκιάς χιονάτης μπαλίτσας που μοσχοβολάει φρέσκο βούτυρο και ανθόνερο, έχει τις ρίζες του , στην αζέρικη λέξη ‘Qurabiya» που συναντάμε ως «Kurabiye» στα τούρκικα και φυσικά «κουραμπιές» στα ελληνικά, και στην κυριολεξία σημαίνει Kuru = ξηρό, ψημένο δύο φορές biye = μπισκότο.

Όμως, η ονομασία μπισκότο καθιερώθηκε τον Mεσαίωνα, ετυμολογικά προερχόμενη από το λατινογενές bis-cuit, που σημαίνει ψημένο δύο φορές (στα αρχαία ελληνικά λεγόταν δί-πυρον), ως τεχνική ψησίματος για να μην «χαλάει» εύκολα ο άρτος.

Η “άφιξη” του κουραμπιέ στην Ελλάδα, ήρθε με τις αποσκευές των προσφύγων από τη Μικρά Ασία και πιο συγκεκριμένα από τη Σμύρνη.

Παρόλα αυτά το έθιμο του κουραμπιέ, είναι ιδιαίτερα δημοφιλές σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και όχι μόνο κατά τη διάρκεια των γιορτών των Χριστουγέννων.

Τα περισσότερα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας συνηθίζουν να ετοιμάζουν κουραμπιέδες σε κάθε “χαρά” στο σπίτι, όπως γάμο ή βάφτιση με το λευκό των γλυκισμάτων να συμβολίζει τη γιορτή και την ευχή για ευδαιμονία.

Οι κουραμπιέδες στην παράδοση και την λαογραφία μας είναι το απόλυτο γιορτινό γλύκισμα, που ψήνεται και σερβίρεται όλο τον χρόνο και όχι μόνο τα Χριστούγεννα, για παράδειγμα ο γαμήλιος κουραμπιές ή της βάφτισης αλλά και ο Πασχαλινός κουραμπιές.

Oι μελένιες δίπλες

Καταγωγή από την Πελοπόννησο! Κατεξοχήν ελληνικό γλυκό με κύριο συστατικό τη λεπτή ζύμη! Η ζύμη διπλώνεται σε διάφορα σχήματα φιόγκο, λουλούδια κ.α., τηγανίζεται σε καυτό λάδι και στο τέλος εμποτίζεται με σιρόπι ή μέλι και πασπαλίζεται με ψιλοκομμένο καρύδι!

Οι δίπλες αναπαριστούν το «δίπλωμα» του Χριστού μέσα στα σπάργανα και συνήθως σερβίρεται τα Χριστούγεννα, σε αρραβώνες, γάμους και γεννητούρια.

Στη Σίφνο, στην Άνδρο, στην Κρήτη, αλλά και σε άλλα νησιά οι δίπλες είναι γνωστές ως «Αυγοκαλάμαρα».